Diagnoza
Pierwszym specjalistą, z
którym rodzice dzielą się swoimi niepokojami odnośnie rozwoju dziecka jest
lekarz pierwszego kontaktu lub lekarz pediatra. Jakże często specjaliści ci
„uspokajają” rodziców stwierdzeniami w rodzaju: „On z tego wyrośnie, jest
przecież jeszcze mały” lub „U chłopców mowa rozwija się później, ma jeszcze
czas, żeby zacząć mówić”. Otóż jeśli są to objawy całościowych zaburzeń
rozwoju, to tego czasu dziecko już nie ma.
Nie jest możliwe poznanie
przyczyny, dla której dziecko manifestuje zaburzenia kontaktu lub opóźnienie
rozwoju mowy w ciągu kilkunastominutowego badania lekarskiego. Lekarz
pierwszego kontaktu powinien skierować takie dziecko do specjalistycznego
ośrodka dla osób z autyzmem, bo tylko taki ośrodek ma możliwość
przeprowadzenia wielodyscyplinarnej diagnozy specjalistycznej.
Tylko takie postępowanie
daje możliwość szybkiego postawienia jednoznacznego rozpoznania obarczonego
niskim ryzykiem błędu.
Jak zatem wygląda
profesjonalny, wielodyscyplinarny proces diagnostyczny?
Autyzm dziecięcy jest
całościowym zaburzeniem rozwoju sklasyfikowanym i opisanym w obowiązującej
obecnie Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 (ang. International
Classification of Diseases) pod oznaczeniem kodowym F84.0.
Cały proces diagnozy
nozologicznej (klinicznej) służy ocenie występowania lub niewystępowania
objawów zaburzeń autystycznych uznanych za kryteria dla rozpoznania autyzmu
lub innych całościowych zaburzeń rozwoju. Kryterium jest również wiek i
dynamika występowania zaburzeń.
Całościowe zaburzenia
rozwoju dotyczą całego okresu życia osoby badanej, a więc nie można oceniać
kryteriów wyłącznie przez pryzmat obecnego zachowania dziecka, należy także
dowiedzieć się tego, co działo się w przeszłości – do trzeciego roku życia w
przypadku autyzmu dziecięcego. Diagnozuje się jednak nie tylko dzieci, ale
także młodzież i osoby dorosłe, bo z całościowych zaburzeń rozwoju się nie
wyrasta.
Aby dokonać rzetelnego
badania osoby pod kątem występowania lub niewystępowania kryteriów
diagnostycznych autyzmu dziecięcego lub innych całościowych zaburzeń rozwoju
przeprowadzona musi być następująca procedura:
1. Zebranie szerokiego wywiadu
diagnostycznego.
Wywiad ma pomóc w ustaleniu
jak przebiegał rozwój dziecka w okresie poprzedzającym okres diagnozowania i
obecnie. Jak przebiegał rozwój fizyczny, rozwój komunikacji i zabawy oraz
relacji społecznych. Wywiad kliniczny ma charakter ustrukturalizowanej
rozmowy i powinien być przeprowadzany pod nieobecność dziecka.
W zależności od wieku
dziecka trwa około 2-3 godzin. W wypadku starszej młodzieży i dorosłych
nawet dłużej.
2. Analiza dokumentacji dziecka.
Zespół diagnostyczny
analizuje dokumentację dziecka uzyskaną od rodziców. Dokumentacja może mieć
charakter medyczny, pedagogiczny czy psychologiczny. Ważnym źródłem wiedzy
jest analiza materiału video dostarczonego przez rodziców. Materiał taki
powinien w szczególności obejmować takie aspekty zachowania dziecka jak
relacje z innymi dziećmi, zabawę w warunkach domowych oraz samoobsługę.
W zależności od charakteru i
ilości dokumentów zajmuje to od 10 minut do 1,5 godziny.
3. Obserwacja kliniczna dziecka.
Obserwacja jest kompleksowym
badaniem dziecka i powinna być prowadzona przez zespół diagnostyczny, a
więc: lekarza psychiatrę, pedagoga i psychologa. Badanie obejmuje obserwację
swobodną i kierowaną (z rodzicami, bez rodziców, z terapeutą, bez terapeuty
– przez szybę lub „lustro weneckie”). Podczas obserwacji przeprowadza się
próby dotyczące funkcjonowania poznawczego i komunikacyjnego dziecka,
rozwoju zabawy itd. – czyli jest to obserwacja dziecka pod kątem kryteriów
diagnostycznych. W miarę możliwości obserwacja powinna zostać przeprowadzona
w ciągu jednej wizyty, ewentualnie rozłożona na dwie krótsze. Obserwacja
kliniczna trwa około 1 godziny + około 15 – 20 minut obserwacji dziecka z
rodzicami.
4. Konsultacja
psychiatryczna
W tym ocena stanu
somatycznego i potrzeby ewentualnego uzupełnienia badań i konsultacji
(badania neurologiczne, genetyczne, metaboliczne, okulistyczne,
audiologiczne itd.). Czas trwania około 1 godziny.
5. Podsumowanie
Zebranie danych z wywiadu, z
obserwacji, wyników badań i porównanie tych informacji z kryteriami
diagnostycznymi ICD-10. Opracowanie pisemnej opinii – uzasadnienia diagnozy,
z opisem poszczególnych objawów kryterialnych występujących lub
niewystępujących u dziecka.
6. Przekazanie diagnozy
rodzicom:
Uzasadnienie i wyjaśnienie
znaczenia diagnozy. Zespół powinien także poinformować rodziców o
możliwościach dalszego postępowania terapeutycznego, wyjaśnić wszelkie
wątpliwości. Moment przekazania diagnozy jest bardzo trudny dla rodziców
dlatego konieczne jest zapewnienie możliwości skorzystania przez rodzinę ze
wsparcia psychologicznego, natychmiast po przekazaniu diagnozy.
Procedurę diagnozy
wielodyscyplinarnej powinien prowadzić zespół złożony obligatoryjnie z:
– lekarza psychiatry (ew.
neurologa lub pediatry), specjalisty w dziedzinie ASD
– psychologa, specjalisty w
dziedzinie ASD
– pedagoga, specjalisty w
dziedzinie ASD
W zespole dodatkowo
(zalecane) może znaleźć się logopeda lub neurologopeda.
Po zakończeniu diagnozy
rodzic powinien otrzymać zaświadczenie lekarskie, kartę informacyjną
(szczegółową opinię), a także informacje dotyczące możliwości dalszego
postępowania terapeutycznego. Powinien być także poinformowany, jeśli
zachodzi taka potrzeba, o konieczności wykonania innych badań
specjalistycznych.